Historia Ogólnopolskiego Przeglądu Książki
Krajoznawczej i Turystycznej
Pierwszy ogólnopolski konkurs książek krajoznawczych zorganizowano w 1987 r. w Białymstoku z inicjatywy tamtejszych działaczy PTTK. Konkursowi nadano charakter triennale. Oceniano – bez podziału na kategorie – wszystkie publikacje zawierające treści krajoznawcze. W Białymstoku (w 1990 r.) odbyło się także II Ogólnopolskie Triennale Książki Krajoznawczo-Turystycznej. Organizatorem obu konkursów była Maria Maranda – członek ZG PTTK i dyrektor Wydziału Kultury Urzędu Wojewódzkiego w Białymstoku.
Po rezygnacji z organizacji kolejnych konkursów w Białymstoku, ich kontynuacji podjęło się środowisko krajoznawców w Poznaniu. Uzyskano poparcie władz wojewódzkich, dyrekcji Międzynarodowych Targów Poznańskich oraz Zarządu Głównego PTTK. III Ogólnopolskie Triennale Książki Krajoznawczo-Turystycznej zorganizował w 1994 r. Wielkopolski Klub Publicystów Krajoznawczych, a komisarzem konkursu został ówczesny prezes Klubu Witold Gostyński. Imprezie nadal patronował Zarząd Główny PTTK i jego Komisja Krajoznawcza. Konkurs towarzyszył odbywającemu się w Poznaniu „Tour-Salonowi” (obecnie Targi Regionów i Produktów Turystycznych TOUR SALON), a dobre warunki i znakomitą oprawę imprezy zapewniły Międzynarodowe Targi Poznańskie. Powołano wówczas Radę Programową, która nakreśliła obowiązujące do dziś ogólne zasady organizacji konkursu. W poznańskiej edycji konkursu po raz pierwszy oceniano publikacje w pięciu kategoriach: albumów, przewodników, map, folderów oraz monografii i innych opracowań krajoznawczych. Pokonkursowa wystawa w czasie „Tour-Salonu” cieszyła się dużym zainteresowaniem publiczności, a towarzyszące wręczeniu nagród spotkanie wydawców i autorów stało się okazją do wymiany doświadczeń. Tradycyjnie nagrodami w konkursie stały się dyplomy honorowe Zarządu MTP i Zarządu Głównego PTTK (od 2002 r. także marszałka lub wojewody wielkopolskiego).
Zainteresowanie pierwszym poznańskim konkursem, – czego dowodem była duża ilość zgłoszonych publikacji (153) – spowodowało, że postanowiono organizować go corocznie – jako Ogólnopolski Przegląd Książki Krajoznawczej i Turystycznej. W 1994 r. Wielkopolski Klub Publicystów, jako współorganizator Przeglądów, został nagrodzony Honorową Nagrodą Przebiśniegu” w pierwszej edycji konkursu na najciekawsze inicjatywy turystyczne w Polsce, gdyż – jak głosił werdykt jury – wspierany przez Komisję Krajoznawczą Zarządu Głównego PTTK wznowił Triennale Książki Krajoznawczo-Turystycznej, promując w tej formie wydawnictwa turystyczne, przy wydatnej pomocy Dyrekcji Międzynarodowych Targów Poznańskich.
Kolejny konkurs (jako IV Przegląd) zorganizowano w 1995 r., a jesienią 2013 r. odbył się w Poznaniu już XXII Ogólnopolski Przegląd Książki Krajoznawczej i Turystycznej. Od 2013 roku główny ciężar organizacji od Wielkopolskiego Klubu Publicystów Krajoznawczych przejęła Centralna Biblioteka PTTK, współpracując z Międzynarodowymi Targami Poznańskimi, Urzędem Marszałkowskim Województwa Wielkopolskiego oraz innymi jednostkami PTTK: Komisją Krajoznawczą ZG PTTK, Odziałem Poznańskim PTTK i Wielkopolskim Klubem Publicystów.
Obok wydawców, których działalność ma o zasięg ogólnopolski, takich jak: „Sport i Turystyka – Muza”, Wydawnictwo PTTK „Kraj”, PPWK, „Arkady”, Bosz czy PWN, w przeglądach brały też udział wydawnictwa regionalne np. Wydawnictwo Miejskie „Posnania” i Wojewódzka Biblioteka Publiczna z Poznania, „Rewasz” z Pruszkowa, „Eko-Graf” i „Sudety” z Wrocławia, „BiK” z Piły, „Witański” z Katowic czy „Zora” z Widzewa. Organizatorów cieszył szczególnie udział nieprofesjonalnych wydawnictw z gmin i powiatów, a także książek wydawanych przez stowarzyszenia społeczne, takich jak np. Towarzystwo Miłośników Skoczowa, Stowarzyszenie Miłośników Tradycji „Mazurka Dąbrowskiego”, czy Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki. Od 1996 r. zaczęto wydawać katalogi pokonkursowe, które oprócz dokumentowania przebiegu przeglądu stanowią interesujący przyczynek do analizy rozwoju rynku wydawnictw krajoznawczych. Od 2010 r. z inicjatywy Komisji Krajoznawczej ZG PTTK uruchomiono stronę internetową www.archiwum.przegladksiazki.pttk.pl, na której można znaleźć pełną informację o przebiegu Przeglądów, a także obszerną galerię fotografii.
W jury Przeglądu zasiadali znakomici specjaliści: kartografowie, krajoznawcy dystrybutorzy książek, językoznawcy, a wśród przewodniczących jury byli m.in. prof. Krzysztof Migoń (Uniwersytet Wrocławski), prof. Andrzej Tomczak (Uniwersytet im. Mikołaja Kopernika) i prof. Janusz Zdebski (AWF Kraków, prezes ZG PTTK) czy prof. Krzysztof Mazurski (Uniwersytet Wrocławski). W latach 2009 – 2012 obradom jury przewodniczył kartograf, dr hab. Wiesław Ostrowski (Uniwersytet Warszawski). Funkcję komisarza Przeglądu w minionych latach pełnili kolejno: Witold Gostyński, Elżbieta Hurnik, Magdalena Anders, Anna Zatorska, Aleksandra Warczyńska oraz Maria Janowicz.
W 20. edycjach Przeglądu (1994-2013) uczestniczyło 1056 wydawców, którzy zgłosili do konkursu łącznie 2314 publikacji krajoznawczych. Niektórzy z wydawców, np.: Eko-Graf, Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, PPWK, Sport i Turystyka – Muza, Bosz, Oficyna Wydawnicza „Sudety”, Arkady, Wydawnictwo Miejskie Posnania, Wydawnictwo PTTK „Kraj” oraz Wydawnictwo WBPiCAK wielokrotnie brali udział w Przeglądzie; wielokrotnie zdobywali też nagrody.
Jakkolwiek w Przeglądzie nagradzani są wydawcy to warto wspomnieć także niektórych autorów, których nazwiska wielokrotnie powtarzają się wśród nagrodzonych: Janusz Czerwiński – autor publikacji o Dolnym Śląsku, Włodzimierz Łęcki z Poznania, nagrodzony już na pierwszym przeglądzie w Białymstoku, Piotr Maluśkiewicz autor wielu przewodników i albumów o Wielkopolsce, Maria i Przemysław Pilichowie z Warszawy czy znakomici fotograficy Adam Bujak i Edward Hartwig.
Przeglądy stały się znane wśród wydawców i instytucji turystycznych, są też trwałym elementem Targów Regionów i Produktów Turystycznych Tour Salon w Poznaniu. Fakt zdobycia nagrody Przeglądu jest doceniany przez Wydawców, którzy często umieszczają informację o tym na specjalnych obwolutach, bądź też w kolejnych wydaniach publikacji.
Witold Gostyński, Poznań, lipiec 2014 r.
Zapraszamy do obejrzenia informacji o poprzednich wydaniach Przeglądu: